زندگینامه مرتضی مشدی رضا اوغلو ممدوف معروف به بلبل:

امروز ۶۳ سال از درگذشت بلبل، بنیانگذار مکتب آواز آذربایجان، خواننده اپرای تنور لیریک-دراماتیک، خواننده برجسته و هنرمند خلق آذربایجان و اتحاد جماهیر شوروی می‌گذرد. هنرمندی که با صدای دلنشینش همه را شیفته خود می‌کرد و حتی بلبلان را ساکت می‌کرد و به همین دلیل به بلبل معروف شده بود، در اصل مرتضی مشهدی رضا اوغلو ممدوف نام داشت؛ اما در آذربایجان و فراتر از آن، او به نام «بلبل» شناخته می‌شد.

او در شوشا چشم به جهان گشود و فضای این شهر، سرشار از شعر و موسیقی و آوازهای موغام، زمینه‌ای حاصلخیز برای هنرمندی او فراهم کرد. تحصیلات اولیه خود را در مدرسه‌ای مذهبی در همین شهر گذراند و در مکتب ملا ابراهیم، جایی که بسیاری از خوانندگان بزرگ نخستین آموزه‌های موسیقی را فرا گرفته بودند، به آموزش موسیقی و به ویژه موغام پرداخت. او بسیاری از اسرار هنر را از خواننده برجسته جبار قریاغدی‌ اوغلو آموخت. بلبل فعالیت هنری خود را در سال ۱۹۱۶ با اپرای «سیف‌الملوک» که توسط مشهدی جمیل امین‌اف در گنجه به روی صحنه رفت، آغاز کرد.

بلبل  از سال ۱۹۲۰ به عنوان سولیست تئاتر اپرا و باله آذربایجان (که در آن زمان گروه اپرای تئاتر دولتی متحد نامیده می‌شد) فعالیت هنری خود را آغاز کرد. در سال‌های اولیه فعالیتش، نقش‌هایی همچون ابن سلام در اپرای «لیلی و مجنون»، کریم در «عاشیق قریب» و قریب در اپرای «کریم و لیلی» اثر عیسی حجی‌بایوف را ایفا کرد. وی در سال ۱۹۲۷ از کنسرواتوار باکو فارغ‌التحصیل شد. این خواننده با صدای رسا و شیوه‌ی اجرای دلنشین خود، برای ادامه تحصیل با حمایت دولت به میلان ایتالیا اعزام شد. در سال ۱۹۳۱ با اتمام تحصیلات در کنسرواتوار میلان به وطن بازگشت و به تدریس در کنسرواتوار دولتی آذربایجان پرداخت.

بلبل  که به خوبی بر هنر آواز کلاسیک تسلط یافته بود، بدون جدا شدن از ریشه‌های ملی، به دنبال ایجاد سبک جدیدی بود که ویژگی‌ها و سنت‌های موسیقی فولکلور را حفظ کند. او بهترین جنبه‌های مدارس آواز ایتالیایی و روسی را جذب کرده و آن‌ها را با سبک اجرای ملی خود پیوند می‌داد. این خواننده با یافتن نقاط مشترک بین روش‌های آوازخوانی غربی و شرقی، به وحدت بین هنر عامیانه و اجرای آوازی حرفه‌ای دست یافت. بدین ترتیب، او برای اولین بار در آذربایجان، پایه‌های آواز حرفه‌ای را بنا نهاد. او هم از نظر نظری به این موضوع پرداخته و هم آن را به صورت عملی اجرا کرده است. به طوری که بارها سخنرانی‌هایی در این زمینه ایراد کرده و در کنسرت‌های خود هم آریا و رومانس و هم ترانه‌های فولکلور و مقام‌ها را با همان شور و شوق اجرا می‌کرد.

خلاقیت بلبل که فصل جدیدی را در موسیقی آذربایجان گشود، مرحله‌ای مهم در توسعه هنر آواز بود.

قدرت هنری بلبل در صدای گسترده و دلنشین او نهفته بود. تسلط بر فن بیان و فرهنگ بالای صحنه از دیگر ویژگی‌های برجسته او بود. بلبل که همیشه در جستجوی نوآوری و رسیدن به قله‌های تازه بود، دارای رپرتواری بسیار غنی بود. او آریاها و رومانس‌های آهنگسازان خارجی، آثار وکال آهنگسازان آذربایجانی، مقام‌ها، ترانه‌های فولکلور و تصنیف‌ها را با سبکی منحصر به فرد و تلفظی شفاف اجرا می‌کرد. بلبل که آثار کلاسیک را به چندین زبان اجرا می‌کرد، همواره به زبان مادری خود اهمیت ویژه‌ای می‌داد و می‌گفت: باید به گونه‌ای به زبان مادری خود آواز بخوانیم که حتی کسانی که این زبان را نمی‌فهمند نیز از آن لذت ببرند.

عیسی حجی‌بایوف، آهنگساز بزرگ ما، با تحسین از هنر بلبل می‌گفت: بلبل  مانند هنرمندانی که آموزش موسیقی دیده‌اند و هم به سبک شرقی و هم در اپرا آواز خواندن را می‌دانند، برای هنر موسیقی ما یک سرمایه ارزشمند است.

تصادفی نبود که بلبل اولین و بهترین خواننده نقش اصلی در اپرای شاهکار حجی‌بایوف، "کور اغلو" بود. کور اغلو اوج آفرینش‌های اوست. حجی‌بایوف این اپرا را مخصوصاً برای بلبل نوشته بود. حتی امروزه وقتی نام کور اغلو می‌آید، تصویر بلبل در ذهن ما نقش می‌بندد. در این اُپرا، بلبل با تلفیق ویژگی‌های آوازخوانی عاشیقی و اجرای آوازی حرفه‌ای، توانست تصویری ماندگار از این قهرمان افسانه‌ای خلق کند. علاوه بر این، بلبل در اپراهای دیگر آهنگسازان آذربایجانی نیز نقش‌های به یاد ماندنی ایفا کرد.

بلبل در تربیت نسل بزرگی از خوانندگان آذربایجانی نقش بی‌بدیلی داشت. او یک مربی بزرگ و برجسته بود و تجربیات و اسرار هنر خود را به جوانان با استعداد آموزش می‌داد. بسیاری از خوانندگانی که از کلاس‌های بلبل فارغ‌التحصیل شده‌اند، اکنون در زمینه تئاتر و موسیقی مجلسی جایگاه شایسته‌ای دارند.

بلبل اصول اولیه آواز و اصول آموزشی خود را از نظر علمی و روش‌شناسی نیز بررسی و توسعه داد.

بلبل که بنیان‌گذار مدرسه آواز حرفه‌ای ملی بود، میراث او بر کل هنر آواز در شرق تأثیر گذاشت و برای خوانندگان معاصر ما الگوی زیبایی شد که تا امروز نیز زنده است.

هنگامی که از خدمات بلبل به تاریخ موسیقی آذربایجان سخن می‌گوییم، نمی‌توان از فعالیت‌های او در زمینه فولکلورشناسی غافل شد. او با اشتیاقی وصف‌ناپذیر به دنبال جمع‌آوری موسیقی فولکلور حفظ شده در حافظه مردم، صیقل دادن آن با ظرافت یک هنرمند و بازگرداندن آن به مردم با اجراهایی فوق‌العاده بود. بسیاری از ترانه‌های فولکلوری که امروزه همه آن‌ها را می‌شناسند، مدیون احیای دوباره توسط بلبل هستند.

تاسیس مرکز تحقیقات موسیقی در کنسرواتوار دولتی آذربایجان به رهبری بلبل  و انتقال نت‌های موسیقی فولکلور آذربایجان از اجرای هنرمندان مشهور به وسیله آهنگسازان به روایت نویسی، رویدادی مهم در تاریخ موسیقی ما محسوب می‌شود. این مرکز از سال ۱۹۳۲ تا ۱۹۴۳ فعالیت می‌کرد و به جمع‌آوری، طبقه‌بندی و نت‌نویسی نمونه‌های موسیقی فولکلور می‌پرداخت.

بلبل دانشجویانی را که در آن زمان در کنسرواتوار تحصیل می‌کردند و بعدها به آهنگسازانی مشهور مانند نیازی، قارا قارایف، جواد حاجی‌یف، فیکرت امیرف، سعید رستموف، توفیق قلی‌یف و بسیاری دیگر تبدیل شدند، در این مرکز به فعالیت دعوت کرد. این امر نقش بسزایی در پرورش آهنگسازان و موسیقی‌دانانی داشت که به عمق موسیقی فولکلور آشنایی داشتند و در گسترش و معرفی میراث موسیقی آذربایجان به جهان تلاش کردند.

بلبل در سال ۱۹۳۸ لقب هنرمند خلق شوروی را دریافت کرد، در سال ۱۹۴۰ به عنوان استاد دانشگاه دولتی کنسرواتوار آذربایجان انتخاب شد و از سال ۱۹۵۰ برنده جایزه دولتی شوروی شد. همچنین، او نماینده مجلس عالی شوروی آذربایجان در دوره‌های اول و پنجم بود و دو بار نشان لنین، دو بار نشان پرچم سرخ کارگری و نشان افتخار و همچنین نشان هاردی از ایتالیا را دریافت کرد.

بلبل در ۲۶ سپتامبر ۱۹۶۱ در باکو درگذشت و در آرامگاه افتخاری به خاک سپرده شد. در حال حاضر، یکی از خیابان‌های اصلی باکو به نام بلبل  نامگذاری شده است و مدرسه موسیقی وابسته به آکادمی موسیقی باکو نیز به نام او نامگذاری شده است.

در شهر شوشا، زادگاه بلبل، تندیس برنزی او نصب شده است. پس از اشغال شوشا توسط ارمنی‌ها در ماه مه ۱۹۹۲، این تندیس (به همراه تندیس‌های شاعره ناتوان و آهنگساز اُوزیر حاجی بیلی) به گرجستان فروخته شد و بعداً توسط دولت آذربایجان بازپس گرفته شده و به باکو منتقل شد. پس از آزادسازی شوشا، تندیس‌های این سه هنرمند برجسته دوباره به شوشا بازگردانده شد.

در سال‌های ۱۹۷۶ و ۱۹۸۲ به ترتیب در شوشا و باکو موزه یادبود بلبل افتتاح شد. موزه خانه بلبل در شوشا در جریان جنگ اول قره‌باغ توسط واندال‌های ارمنی تخریب شد و فعالیت خود را متوقف کرد. در ۲۹ اوت ۲۰۲۱، موزه خانه بلبل در شوشا پس از بازسازی مجدداً افتتاح شد.

پس از استقلال دوم آذربایجان، توجه ویژه‌ای به میراث هنری این هنرمند بزرگ شده است. با توجه به اینکه بلبل با زندگی هنری پربار و فعالیت‌های متنوع خود، جایگاه ماندگاری در تاریخ فرهنگ موسیقی آذربایجان به دست آورده است، یاد و خاطره او گرامی داشته شده و سالگردهای تولد او در سطح دولتی برگزار می‌شود. در سال ۱۹۹۷، به دستور حیدر علی‌یف، رئیس‌جمهور وقت آذربایجان، صدمین سالگرد تولد بلبل جشن گرفته شد. از آن زمان تاکنون، به طور منظم مسابقه بین‌المللی آواز به نام بلبل  برگزار می‌شود که در آن خوانندگانی از کشورهای مختلف شرکت می‌کنند.بلبل میراث غنی و ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است و در قلب مردم آذربایجان جاودانه خواهد ماند.

   https://azertag.az/xeber/bu_gun_bulbulun_anim_gunudur-3198966